Βάτσλαβ Χάβελ
Ημερομηνία δημοσίευσης: 23/12/2011 στην εφημερίδα ΑΥΓΗ
Ένα κομμάτι της ιστορίας τους αποχαιρετούν σήμερα στην Πράγα οι πολίτες της Τσεχίας κηδεύοντας τον Βάτσλαβ Χάβελ, τελευταίο πρόεδρο της Τσεχοσλοβακίας (1989-1993) και πρώτο της Τσεχικής Δημοκρατίας (1993-2003), πρωταγωνιστική μορφή της αντίστασης στο αυταρχικό κομμουνιστικό καθεστώς που επεβλήθη μετά τη σοβιετική εισβολή του 1968 στην Πράγα και συντάκτη, μαζί με τους Γιαν Πάτοσκα, Ζντένεκ Μλύναρ και Πάβελ Κόχουτ, της «Χάρτας 77», τον αγωνιστή που την αποφυλάκισή του απαιτούσαν τα πλήθη στους δρόμους κατά τη διάρκεια της Βελούδινης Επανάστασης.
Ο Β. Χάβελ μπορούσε να συνδυάζει την πολιτική του δράση με το έργο του ως δραματουργού (άλλωστε ξεκίνησε την επαγγελματική του ζωή ως τεχνικός σκηνής σε κάποιο θέατρο της Πράγας). Πίστευε μάλιστα πως οι δύο αυτές ιδιότητες βρίσκονται πολύ κοντά. Στη συνέχεια δημοσιεύουμε αποσπάσματα από ένα κείμενό του τού 1997, απάντηση σε κριτική που του ασκήθηκε όπου τονιζόταν πως στην πολιτική δεν έχει θέση το θέατρο. Ο Χάβελ εξηγεί γιατί τα πράγματα δεν είναι έτσι:
“[...] Σε έναν περιορισμένο σκηνικό χώρο, μέσα σε περιορισμένο χρόνο και με περιορισμένα πρόσωπα, το θέατρο μας μιλάει για τον κόσμο, την ιστορία, την ανθρώπινη ύπαρξη. Εξερευνά τον κόσμο με σκοπό να τον επηρεάσει. Το θέατρο είναι πάντοτε και σύμβολο και συμπύκνωση. Η πολυπλοκότητα της ύπαρξης συμπιέζεται σε έναν απλοποιημένο κώδικα που επιχειρεί να αποσπάσει ό,τι πιο ουσιαστικό από το σύμπαν και να το μεταδώσει στο κοινό του. Αυτό, στην πραγματικότητα, είναι κάτι που κάνουν κάθε μέρα όλοι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι. Το θέατρο είναι ένας μονάχα από τους πολλούς τρόπους έκφρασης της ανθρώπινης ικανότητας για γενίκευση και κατανόηση της αθέατης τάξης των πραγμάτων.
Το θέατρο διαθέτει επίσης μια ειδική ικανότητα να υπαινίσσεται και να μεταδίδει πολλαπλά νοήματα. Η δράση που παριστάνεται επί σκηνής πάντοτε ακτινοβολεί ένα γενικότερο μήνυμα, το οποίο δεν εκφράζεται απαραίτητα με λέξεις. Είναι ένα σπάραγμα ζωής οργανωμένο έτσι ώστε να μπορεί να πει κάτι για τη ζωή στο σύνολό της. Επίσης η συλλογική φύση της θεατρικής εμπειρίας είναι εξίσου σημαντική: το θέατρο προϋποθέτει πάντοτε την παρουσία μιας κοινότητας, ηθοποιών και θεατών, που το βιώνουν μαζί.
Όλες αυτές οι ιδιότητες βρίσκουν το αντίστοιχό τους στην πολιτική. Ένας φίλος μου είπε κάποτε πως η πολιτική είναι 'συμπυκνωμένη επιτομή των πάντων'. Είναι δίκαιο, οικονομία, φιλοσοφία, ψυχολογία. Αναπόφευκτα, είναι και θέατρο -θέατρο ως σύστημα συμβόλων που απευθύνεται σε εμάς ως σύνολο, ως άτομα και ως μέλη μιας κοινότητας, εμπλουτίζοντας τη φαντασία και την ευαισθησία μας. Δεν μπορώ να φανταστώ επιτυχημένη πολιτική χωρίς επίγνωση αυτού του πράγματος.
Τα σύμβολα που χρησιμοποιεί η πολιτική είναι θεατρικής φύσεως. Εθνικοί ύμνοι, λάβαρα, σημαιοστολισμοί, αργίες, δεν σημαίνουν και πολλά πράγματα από μόνα τους, όμως το νόημα που παράγουν είναι ένα όργανο αυτοσυνειδησίας της κοινωνίας, ένα εργαλείο επίγνωσης της κοινωνικής ταυτότητας και συνέχειας. [...]
Οι συμβολικές πολιτικές πράξεις μοιάζουν με αυτές του θεάτρου. Περιλαμβάνουν κι αυτές υπαινιγμούς, πολλαπλά νοήματα, ενδείξεις. Παριστάνουν κι αυτές μια επιτομή της πραγματικότητας, κάνοντας συσχετίσεις χωρίς να είναι ρητές. Κι έχουν επίσης μια καθολικά αποδεκτή τελετουργική δομή που επιβιώνει στον χρόνο.
[...] Ο σημαντικός ρόλος που παίζει στην πολιτική η θεατρικότητα είναι δίκοπο μαχαίρι. Όσοι τη διαθέτουν μπορούν να κινητοποιήσουν την κοινωνία συμβάλλοντας στην προώθηση της δημοκρατικής κουλτούρας, της συνείδησης και της υπευθυνότητας του πολίτη. Τέτοιοι άνθρωποι όμως μπορούν και να κινητοποιήσουν τα χειρότερα ένστικτα και πάθη, μετατρέποντας τους ανθρώπους σε μάζες φανατικών και οδηγώντας τις κοινωνίες στην κόλαση. [...] Αυτή είναι η τεράστια διαφορά ανάμεσα στο θέατρο ως τέχνη και στη θεατρική διάσταση της πολιτικής: Μια φρενιασμένη θεατρική παράσταση από μια ομάδα φανατισμένων αποτελεί μέρος του πολιτιστικού πλουραλισμού κι έτσι συμβάλλει στην επέκταση της ελευθερίας χωρίς να απειλεί κανέναν. Μια φρενιασμένη παράσταση από έναν φανατισμένο πολιτικό όμως μπορεί να οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους σε έναν όλεθρο χωρίς τελειωμό.
Έτσι, η πολιτική δραματουργία δεν απαιτεί θεατές αλλά έναν κόσμο δρώντων προσώπων. Στο θέατρο η συνείδησή μας επηρεάζεται, αλλά η ευθύνη μας τελειώνει μόλις πέσει η αυλαία. Το θέατρο της πολιτικής έχει διαρκείς απαιτήσεις από όλους μας, δραματουργούς, ηθοποιούς και κοινό, ζητά τη λογική μας, τη μετριοπάθειά μας, την υπευθυνότητά μας, το καλό γούστο και τη συνείδησή μας”.
* Το κείμενο του Β. Χάβελ «Politics and Theatre» δημοσιεύεται ολόκληρο στα αγγλικά στο http://www.project-syndicate.org/commentary/havel45/English. Μετάφραση: Σ.Κ.
Όλες αυτές οι ιδιότητες βρίσκουν το αντίστοιχό τους στην πολιτική. Ένας φίλος μου είπε κάποτε πως η πολιτική είναι 'συμπυκνωμένη επιτομή των πάντων'. Είναι δίκαιο, οικονομία, φιλοσοφία, ψυχολογία. Αναπόφευκτα, είναι και θέατρο -θέατρο ως σύστημα συμβόλων που απευθύνεται σε εμάς ως σύνολο, ως άτομα και ως μέλη μιας κοινότητας, εμπλουτίζοντας τη φαντασία και την ευαισθησία μας. Δεν μπορώ να φανταστώ επιτυχημένη πολιτική χωρίς επίγνωση αυτού του πράγματος.
Τα σύμβολα που χρησιμοποιεί η πολιτική είναι θεατρικής φύσεως. Εθνικοί ύμνοι, λάβαρα, σημαιοστολισμοί, αργίες, δεν σημαίνουν και πολλά πράγματα από μόνα τους, όμως το νόημα που παράγουν είναι ένα όργανο αυτοσυνειδησίας της κοινωνίας, ένα εργαλείο επίγνωσης της κοινωνικής ταυτότητας και συνέχειας. [...]
Οι συμβολικές πολιτικές πράξεις μοιάζουν με αυτές του θεάτρου. Περιλαμβάνουν κι αυτές υπαινιγμούς, πολλαπλά νοήματα, ενδείξεις. Παριστάνουν κι αυτές μια επιτομή της πραγματικότητας, κάνοντας συσχετίσεις χωρίς να είναι ρητές. Κι έχουν επίσης μια καθολικά αποδεκτή τελετουργική δομή που επιβιώνει στον χρόνο.
[...] Ο σημαντικός ρόλος που παίζει στην πολιτική η θεατρικότητα είναι δίκοπο μαχαίρι. Όσοι τη διαθέτουν μπορούν να κινητοποιήσουν την κοινωνία συμβάλλοντας στην προώθηση της δημοκρατικής κουλτούρας, της συνείδησης και της υπευθυνότητας του πολίτη. Τέτοιοι άνθρωποι όμως μπορούν και να κινητοποιήσουν τα χειρότερα ένστικτα και πάθη, μετατρέποντας τους ανθρώπους σε μάζες φανατικών και οδηγώντας τις κοινωνίες στην κόλαση. [...] Αυτή είναι η τεράστια διαφορά ανάμεσα στο θέατρο ως τέχνη και στη θεατρική διάσταση της πολιτικής: Μια φρενιασμένη θεατρική παράσταση από μια ομάδα φανατισμένων αποτελεί μέρος του πολιτιστικού πλουραλισμού κι έτσι συμβάλλει στην επέκταση της ελευθερίας χωρίς να απειλεί κανέναν. Μια φρενιασμένη παράσταση από έναν φανατισμένο πολιτικό όμως μπορεί να οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους σε έναν όλεθρο χωρίς τελειωμό.
Έτσι, η πολιτική δραματουργία δεν απαιτεί θεατές αλλά έναν κόσμο δρώντων προσώπων. Στο θέατρο η συνείδησή μας επηρεάζεται, αλλά η ευθύνη μας τελειώνει μόλις πέσει η αυλαία. Το θέατρο της πολιτικής έχει διαρκείς απαιτήσεις από όλους μας, δραματουργούς, ηθοποιούς και κοινό, ζητά τη λογική μας, τη μετριοπάθειά μας, την υπευθυνότητά μας, το καλό γούστο και τη συνείδησή μας”.
* Το κείμενο του Β. Χάβελ «Politics and Theatre» δημοσιεύεται ολόκληρο στα αγγλικά στο http://www.project-syndicate.org/commentary/havel45/English. Μετάφραση: Σ.Κ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου